صفحه اصلی سایت
نسخه اصلی خبر
خبر را چاپ کن
عدم نمایش تصاویر در چاپ
Eta carinae
شناسه خبر : 60291396/02/18 -

ستاره اتای کارینا(شاه تخته)

ستاره اتا حمال / / / Eta carinae / /

ستاره اتا-صورت فلکی شاه تخته یا اتای کارینا ستاره ای اسرارآمیز، بسیار فروزنده و ناپایدار، بزرگترین ،درخشان ترین(درخشندگی حدود 4 میلیون برابر خورشید) و شاید شناخته شده ترین ستاره کهکشان راه شیری بعد از خورشید است که در فاصله 7500 سال نوری از خورشید قرار دارد.تصور بر این است که این ستاره سوخت هسته ای خود را با سرعت سرسام آوری مصرف می کند وبه سرنوشتش ٬انفجار ابر نواختری٬ نزدیک می شود.

این ستاره باجرم در حدود 100 برابر جرم خورشید در مرز ناپایداری است.گرچه گرانش ستاره تقریبا" با فشار رو به بیرون تابش شدیدی که در کوره هسته ای درونش تولید می شود برابر است اما به علت قرار گیری در آستانه ناپایداری گهگاهی  فوران های شدید ماده از سطحش دارد.بطور معمول سالانه به اندازه یک دهم جرم خورشید از وزن این ستاره کم می شود.بزرگترین سحابی پخشی آسمان با نام سحابی اتای کارینا هم از مواد فرار کننده از این ستاره بوجود آمده اند.تابش این سحابی وخود ستاره در ناحیه مادون قرمز از هر منطقه دیگر آسمان بجز اجرام درون منظومه شمسی بسیار بیشتر است.

در سال 1843میلادی اتا شاه تخته با فوران ماده ای با جرم بیش از 2 تا 10 برابر جرم خورشید برای مدتی دومین ستاره درخشان آسمان بود.در این انفجار سرعت فرار مواد از ستاره به 700 کیلومتر در ثانیه می رسید.چنین انفجاری ممکن است هر ستاره ای را متلاشی کند اما ستاره جان سالم بدر برد.در تصاویر بدست آمده از تلسکوپ هابل از این ستاره تابشهای مرئی آشکار شده که به سبب فوران گاز وغبار از ستاره ایجاد شده اند.اینها پوسته ای دوقطبی به دور ستاره شکل داده اند.خود این پوسته را هم ابر نامنظمی از مواد کم فروغتر احاطه کرده است.اکنون بر این سحابی نام سحابی هومون کولوسHomunculus Nebula)  ) گذاشته شده است.نکته قابل توجهی که در باره این ستاره وجود دارد این است که موج انفجاری حاصل از فر آیند انفجار، انرژی کمتری نسبت به یک انفجار ابر نو اختری معمولی داشت و این به این معناست که اتا کارینا  احتمالا" متعلق به دسته ای از  ستاره های انفجاری کم فروغی است که مشابه آن در کهکشان های دیگر هم دیده شده است.  فورانی غیرعادی نیز از ستاره به چشم می خورد.

در داده های تلسکوپ چاندرا هم تابش پرتوایکس حاصل از فوران ماده از این ستاره ثبت شده اند.این فورانها دمای گاز را به چند میلیون درجه –به حد کافی برای تابش اشعه ایکس- رسانده است.این پوسته داغ بسیار فراتر از سحابی مرئی گسترده شده ونمایانگر لبه خارجی ناحیه بر هم کنش است.رصدهای پرتو ایکس نشان می دهد که مواد فوران شده به بیرون، غنی از اتمهای پیچیده به ویژه نیتروژن هستند که در کوره هسته ای ستاره تولید شده  وبه سطح آمده اند.رصدهای تلسکوپ چاندرا همچنین نشان می دهد که سحابی درونی مرئی نسبت به تابش پرتوایکس کم فروغ تر است.پرتوهای ایکسی که سحابی مرئی منتشر می کند از جایی بسیار نزدیک به خود ستاره می آیند این پرتوها از برخورد پرسرعت بادهای سطحی ستاره (که با سرعت حدود 1.5 میلیون کیلومتر در ساعت می وزند)با بادهای ستاره همدمش(که5 بار پرسرعت تر است)حاصل می شوند.

همدم ستاره اتای شاه تخته که جرمش در حدود 30 تا 60 برابر جرم خورشید است در تصاویر دیده نمی شود اما تغییرات پرتوهای ایکس در نواحی نزدیک ستاره وجودش را مسلم می کند.اختر شناسان هنوز به درستی نمی دانند نقش این ستاره همدم در تحول ستاره اتای شاه تخته چه بوده ویا در آینده چه خواهد بود.دوره تناوب ستاره همدم در حدود 5/5 سال بوده و در مداری بسیار کشیده که تقریباً موازی خط دید ماست به دور ستاره اصلی می گردد. احتمالاً نور فرابنفش ستاره همدم، گازهای سحابی اطراف ستاره را گرم و یونیزه می کند و نواری از نور فرابنفش به طول چند ثانیه قوس شکل می دهد.

بر اساس شواهدی که از اتا کارینا به دست آمده ظاهرا" در این گونه موارد قبل از انفجار ابر نو اختری اصلی، پیش انفجار هایی در ستاره رخ می دهد که این پیش انفجارها به طور کلی ستاره را نابود نمی کند .این پیش انفجارها می توانند چندین بار رخ دهند ولی اینکه  قبل از تبدیل شدن ستاره به ابرنواختر دقیقا" چند بار رخ می دهند ،چه مدت زمانی بین دو انفجار طول میکشدویا در آینده و تا  قبل از مرگ اتا کارینا چند انفجار دیگر در آن رخ خواهد داد،پرسش هایی است که ما هنوز پاسخی قطعی برای آن نداریم.
پاسخ این پرسش ها  اهمیت بسیار بالایی در شناخت ما از چگونگی  مرگ ستارگان پر جرم دارد.چنین ستاره های بزرگی تنها برای چند میلیون سال بسیار درخشان می سوزند در طول این مدت ریزش جرم به صورت نوری شدید  لایه های بیرونی ستاره را همراه با بادهای ستاره ای به بیرون می افکند . بعد از گذشت 2 یا3 میلیون سال از این فعالیت  اتا کارینا اکنون وزنی در حدود 90 تا 100 برابر جرم خورشیدی دارد و تنها در فوران های اخیر خود (1843)جرمی حدود 10 برابر جرم خورشیدی را از دست داده است.ظاهرا"این انفجارها احتمالا" عمده ترین راهی است که چنین ستاره های پر جرمی می توانند لایه  بیرونی هیدروژن خود را قبل از مرگ آزاد کنند.
این انفجارها با نوری بسیار کمتر از انفجار های ابر نو اختری و تولید  موج های انفجاری با سرعت بسیار بالا  در اطراف اتا کارینا بسیار شبیه انفجار های کم فروغ ستاره ای است  که شبه  ابر نو اختر"supernova imposters" نامیده می شود. چنین انفجار هایی  به وسیله تلسکوپ های روبوتیک زمینی و دیگر جستجوگرهای ابر نو اختری در کهکشان های دیگرنیز کشف شده است .

 

 منبع:مجله نجوم   و فاطمه اثنی عشری، عضو انجمن ستاره شناسی اراک

 اتا از حروف لاتین می باشد.این نام در روش نامگذاری بایر بر این ستاره گذاشته شده است.اسم چینی اتا-حمال "تین – شین" به معنی محراب آسمان است.