نجوم پیشرفته در ارمنستان از سال(1324)شمسی (1946 میلادی)با تاسیس رصدخانه بوراکان (BAO) با تلاشهای اخترشناس مشهور قرن بیستم، ویکتور هامبارتسومیان آغاز شد.این رصدخانه دریکی از ارتفاعات 1500 متری کوههای آرارات در40 کیلومتری شمال ایروان بنا شده است در حقیقت این رصدخانه بخشی از موسسه علوم
ارمنستان استکه بنیانگذار آن نیز هامبارتسومیان بوده است.پیش از تجزیه شوروی این رصدخانه یکی از مهمترین مراکز نجومی مهم در دنیا به حساب می آمداما پس از آن با ایجاد تغییرات اقتصادی ، منجمان ارمنی نیز همانند سایر دانشمندان ارمنستان گرفتار شرایط بسیار دشوار شدند تا آنجا که حتی بسیاری از آنها مجبور به ترک ارمنستان شدندو برخی نیز برای همیشه از تحقیق ودانش امروزی به دور افتادند باوجود این پس از مدتی دوباره فعالیتهای این رصدخانه که دارای 70 محقق است BAO از سر گرفته شد. در حال حاضر که 11 نفر از آنها دکتری در رشته های مختلف علوم پایه و 38نفر دانشجوی دکتری هستند. همچنین سه گروه اصلی علمی و 21 گروه کوچکتر شامل محققان در این مرکز مشغول به کار هستند. منجمان رصدخانه بوراکان بادانشمندان کشورهای دیگرمانند فرانسه ، آلمان ، ایتالیا،انگلیس، اسپانیا،روسیه،آمریکا،چین، ژاپن و ... در طرح های مختلف بین المللی همکاری دارند.
BAOبه دلیل برگزاری برخی نشست های مهم نجومی، در بین منجمان بسیار شناخته شده است .از جمله برگزاری بیست و نهمین همایش سالانه انجمن بین المللی(IAU) در سال 1345/1966، برگزاری صد و سی و هفتمین دوره سالانه بررسی ستاره های کم نور در خوشه های ستاره ای (جستجوی SETI ) و برگزاری نخستین همایش طرح بزرگ هوشمندان برون زمینی در سال 1350/1971 .
در این رصدخانه نه چندان بزرگ ارتفاعات آرارات ، با وجود یک تلسکوپ کاسگرین 6/2 متری ، یک تلسکوپ اشمیت 5/0 و 1 متری(که در سال 1960 افتتاح شده است) و همچنین چند تلسکوپ 40 تا 60 سانتیمتری (PDS Microdensitometer) ویک ریزچگالی سنج تابش اکتشافات مهم بسیاری صورت گرفته است.حتی برخی ازاین کشفیات جرقه ای برای ادامه راهی نو در نجوم بوده است؛ مانند کشف جمع های ستاره ای ، کشف بیش از 1000ستاره کم نور وده ها ابر نواختر و تعدادی اختروش (کوازار) . همچنین کشف و بررسی کهکشان هایی که هسته بسیار درخشانی دارند و بازوهای مارپیچی آنها نیز بسیار بارز است .
طیف نگاری سحابی ها ، سنجش و بررسی کهکشان های مارکاریان دسته ای خاص ازکهکشان هاکه سرچشمه های بسیارقوی در تابشهای فرابنفش هستند( بنیامین مارکاریان آنها را در دهه 1970 میلادی کشف و طبقه بندی کرد)، جستجو برای کشف سرچشمه های امواج رادیویی و پرتو ایکس،کیهان شناسی تجربی کارروی نظریه انقباض کیهانی و بویژه بررسی پدیده ناپایداری کیهان از دیگر فعالیتهای این رصدخانه بوده است.
در حقیقت رصدخانه بوراکان دستاوردهای مهم علمی و پژوهشی خود را مدیون دو دانشمند سرشناس، ویکتور هامبارتسومیان، و بنیامین مارکاریان میداند.
ویکتور هامبارتسومیان درگرجستان بدنیا آمد و از دانشگاه لنینگراد فارغ التحصیل شد. او بنیانگذاز دانشگاه ایروان و موسسه علوم ارمنستان بوده است که بین سالهای 1327/1948 تا 1334 /1955 معاون و در سال های 1340 /1961 رئیس انجمن بین المللی نجوم IAU بوده است.در زمان مدیریت هامبارتسومیان در رصدخانه بوراکان ارمنستان ، موضوع بررسی خوشه های جوان ستاره ای و اندازه گیری میزان جرم خروجی از نواخترها بسیار پا گرفت.
عمده فعالیت این دانشمند بزرگ روی کهکشان های رادیویی و کهکشان هایی که هسته فعال دارند. متمرکز بود. او عضو افتخاری 28 انجمن وجامعه علمی بود و جایزه های بسیاری به پاس فعالیت هایش در اختر فیزیک دریافت کرد. اما بنیامین مارکاریان عشق بسیارش به نجوم در دوران مدرسه سرانجام موجب شد وارد مرکز فیزیک و ریاضی ایروان شود.سپس درجستجوی مکان مناسب برای احداث رصدخانه بوراکان شد. در سال 1332 /1953 به آرزوی دیرین خود رسید و به ریاست رصدخانه بوراکان انتخاب شد. او بیشتر فعالیت خودرا برای یافتن کهکشان هایی متمرکز کرد که منابع بسیار عظیمی از امواج فرابنفش بودندو سرانجام او موفق به طبقه بندی آنها شد. توجه مارکاریان به این نوع خاص از کهکشان ها سبب شد تا تفکر بررسی کهکشان های کم نور در بین منجمان شکل بگیردو تلسکوپ های بزرگی در سراسر دنیا برای مدتهای طولانی به بررسی جزئیات این نوع کهکشان ها اختصاص پیدا کنند. مارکاریان بیش از100 اثر منتشرشده ازتحقیقات و مطالعات و اکتشافاتش دارد. یکی از نتایج مهم کارهای او به صورت بایگانی بزرگی از عکس های نجومی درآمده که شامل2650 حلقه فیلم است.این بایگانی شامل 20،000،000 نتیجه طیف نگاری و سنجش و محاسبه اجرام نیمکره آسمان است.
منابع: مجله نجوم و سایت http://www.armenianow.com
برای کسب اطلاعات بیشتر به زبان انگلیسی به سایت زیر مراجعه نمایید:
http://www.aras.am/bao.html