اختفا
پدیده ای که در آن یک جسم آسمانی توسط جسم دیگر پوشیده می شود به بیان دیگر زمانیکه یک جسم دور توسط یک جسم نزدیکتر مخفی شود البته لازم نیست تمام آن توسط جسم نزدیکتر مخفی شود.یک مثال روشن پدیده خورشیدگرفتگی است که در آن قرص خورشید توسط قرص ماه پوشیده می شود.این کلمه در مورد بسیاری از اجرام سماوی کاربرد دارد ولی بیشتر درباره رصد اختفاء نور ستارگان( آنهایی که در محدوده دایرﺓ البروج هستند)توسط قرص ماه مورد استفاده می باشد.جالب ترین اختفاها زمانی است که لبه شرقی ماه قبل از اینکه ماه کامل باشد روی جسمی را می پوشاند(IMMERSION) .در این حالت این لبه ماه تاریک است ومشاهده پدیده اختفاء در حالیکه نور ضعیف بازتابی از سطح زمین ماه را مقداری روشن کرده باشد بسیار دیدنی وخاطره برانگیز است.از آنجاییکه ماه جو ندارد زمان اختفاء ,ستاره ناگهان ناپدید می شود. این را هم در نظر داشته باشید که ستاره نیز بدلیل دوری مانند یک نقطه می باشد.
بعد از ماه کامل نیز اگر این پدیده رخ دهد آشکارشدن دوباره جسم سماوی EMERSION) ) براحتی قابل مشاهده است.همانند پدیده اختفاء یک مشاهده موفق به داشتن زمان دقیق حادثه وزاویه مکان آشکار شدن دوباره جسم بستگی دارد.مانند زمان های گذشته هنوز مشاهده این پدیده دارای ارزش علمی است چراکه با داشتن مکان دقیق رصد کننده وثبت زمان دقیق پدیده می توان به بررسی حرکات مداری ماه پرداخت.
بکمک دستگاههای نورسنجی بسیار سریع هنگام اختفاءستارگان توسط قرص ماه می توان به وجود ستاره همدم بسیار نزدیک در صورتی که وجود داشته باشد پی برد.همچنین می توان به محاسبه قطر ستاره های نزدیک پرداخت.طی یکسال ماه می تواند قرص حدود 4000 ستاره در قدرت دید تلسکوپهای آماتوری را بپوشاند.نقشه های ستاره ای مناسب وامکانات محاسبه در پیش بینی این پدیده بسیار مهم است.نتایج گزارشها را می توان به مرکز بین المللی اختفاءهای ماه در ژاپن ارسال نمود.این اطلاعات توسط ستاره شناسان حرفه ای استفاده می شوند.
ستارگان تنها اجرامی نیستند که توسط ماه پوشیده می شوندبلکه این پدیده درمورد یک سیارک یا سیاره نیز می تواند رخ دهد.از آنجاییکه قرص سیارات نسبت به ستارگان بسیار زیاد است هنگام اختفاء نور سیارات بتدریج وطی چند ثانیه کم می شود.سیارات ناهید, مریخ ,مشتری زحل و اورانوس بدلیل نورانی بودن در حالیکه در کنار لبه روشن ماه باشند نیز قابل توجه هستند .اختفائ سیارات توسط ماه گرچه نادرتر است دارای ارزش علمی کمتری نسبت به اختفائ ستارگان است وفقط بدلیل جالب بودن در تلسکوپهای کوچک به آنها توجه می شود.زمانیکه قرص ماه بطور مماس از روی یک ستاره عبور می کند گروههای مختلف در مکانهای از پیش تعیین شده قرار می گیرند وبه عکاسی از لبه ماه می پردازند بکمک این کار می توان به جزییات سطحی لبه ماه پی برد.
در حوادث بسیار کمیاب امکان اختفائ ستارگان توسط سیارات نیز وجود دارد وبررسی تغییرات نوری آن هنگام عبور به جزییات ارزشمندی در مورد لایه های جوی سیاره منجر می شود.در سوم ژولای سال 1989 زحل وحلقه هایش از روی ستاره 28 قوسی عبور کردند. در شب بعد مردم اروپا شاهد عبور قمر زحل, تیتان از روی آن بودندونشانه هایی از جو این قمر مشاهده شد.حلقه های اورانوس نیز طی یک اختفا یعنی عبور از روی ستاره SAO 158687 در سال 1977 کشف شدند.
در صورتیکه صفحه مداری اقمار گالیله ای مشتری مناسب باشند می توان شاهد اختفائ این اقمار توسط قرص مشتری بود .هنگایکه اقمار از جلو سیاره نیز عبور می کنند این پدیده رخ می دهد.
اختفائ ستارگان توسط سیارکها نیزگرچه بسیار نادر است ولی شدنی است وبه کسب اطلاعاتی بسیار ارزشمند منجر می شود .در حالت عادی طی اختفاءسیارک میتواند سایه ای هم اندازه قطرش ایجاد کند تا مانع مشاهده شدن ستاره شود.این پدیده تاکنون منجر به کشف چند سیارک دوتایی مانند سیارک 6 Hebe شده است.باکمک رسم منحنی نوری سیارک می توان به چنین مواردی پی برد.
با همکاری چندین گروه رصدی که در خطی عمود بر مسیر عبور سایه با فواصل منظم قرار داشته باشند می توان به اندازه گیری قطر سیارک نیز پرداخت.برای اینکار کافی است گروهها ضمن یادداشت دقیق محل قرار گیری بر خط فرضی عمود بر مسیر عبور سایه زمان شروع وانتهای پدیده را با دقت وحتی الامکان با دوربین هایی مخصوص که در پشت چشمی قرار می دهند ثبت کنند.
آدرس سایت رسمی مجمع جهانی اختفاهای نجومی در خاور میانه که دارای اطلاعات بسیار مفیدی درباره اختفا به زبان فارسی می باشد
معرفی چند نرم افزار مناسب
رصد اختفای سیارات، اقمار منظومه شمسی و سیارکها یکی از فعالیتهای جالب ودارای هدف آماتوری به حساب می آید.در اینجا به معرفی چند نرم افزار مناسب که مورد استفاده منجمان در تمام دنیا می باشد پرداخته می شود.با کمک این نرم افزارها براحتی می توانید به پیش بینی رخ دادن پدیده اختفا توسط سیارات ،سیارکها ،قرص ماه ،مشاهده نتایج رصدهای قبلی درباره پدیده های اختفا وحتی پدیده های مربوط به اقمار سیارات بزرگ منظومه شمسی از محل زندگی ویا حتی فواصل زیاد از محل زندگی خود بپردازید.با آشنایی وکار با چنین برنامه هایی دیگر احتیاجی ندارید منتظر اعلام خبرهای رصدی از طریق سایتهای نجومی بمانید بلکه خود می توانید تولید کننده خبرهای نجومی جذاب باشید.
نکته مهم اینکه برای اجرای نرم افزار های زیر داون لود ونصب نرم افزار مجانی ویندوز با نام
( .net framework 2.0 )از اینترنت الزامی است.برای دریافت این فایل می توانید اینجا را کلیک نمایید. حجم آن حدود 22 مگابایت است.
نرم افزار occult 4
این نرم افزار دربرگیرنده اطلاعات جالبی درباره پیش بینی پدیده اختفای سیارکها،خورشید گرفتگی ، ماه گرفتگی وپدیده عبور یا ترانزیت سیارات داخلی تیر و زهره ،عبور قرص ماه از روی ستارگان وحتی پدیده های مربوط به اقمار سیاراتی مانند اقمار زحل و اقمارمشتری شامل عبور از قرص سیاره، در سایه قرار گرفتن و ظهور مجدد از پشت سیاره مادر و......می باشد.
برای دریافت نرم افزار Occult 4 اینجا را کلیک نمایید.
توجه داشته باشید باید ابتدا نرم افزار .NET FRAMEWORK 2.0 را از اینترنت دریافت واجرا نمایید( برای دریافت این فایل می توانید اینجا را کلیک نمایید.)برای نصب نرم افزار Occult ابتدا فایل setup.exe را داون لود نمایید(روی نام آن کلیک راست وسپس save as نمایید)ودر فایلی دلخواه قرار دهید.سپس فایل
occult4 installer.msi با حجم 25 مگابایت را داون لود(روی نام آن کلیک راست وسپس save as نمایید) ودر همان فایلی که فایل setup.exe گداشته اید قرار دهید.اینک به فایل مورد نظر مراجعه و فایل setup.exe را دوبار کلیک واجرا کنید.مسیر پیش فرض نصب معمولا"
\Program Files\Occult 4 می باشد.
---در دکمه پیش بینی اختفا سیارکها(asteroids prediction)(دکمه بالا سمت چپ) باید با در نظر گرفتن پارامترهایی از قبیل اندازه قطر سیارک،مقدار کاهش نور ستاره ،مدت زمان کم نور شدن ستاره و حداکثر مسافتی که پدیده در آن محدوده رخ می دهد (برای نمونه اگر در اینجا مسافت 500 کیلومتر تعیین شود نرم افزار تمام حوادث اختفا که در فاصله 500 کیلومتری از محل سکونت شما باشد را اعلام می کند)......شرایط پیش بینی را اعلام کنید.سپس دکمه search for occultation را فشار دهید.
در صفحه جدید در قسمت 1 محدوده زمانی مورد نظر برای پیش بینی، در قسمت 2 اینکه عامل اختفا سیاره باشد یا سیارک(minor planet) .در قسمت 3 اینکه ستاره کم نور شده در پیش بینی ، ستاره ای خاص باشد(با نام user star) و یا هرستاره ای از فهرست ستاره ای تیکو2 (ویا موجود بودن فهرستهای ucac)باشد همین طور می توانید مشخص کنید که قدر ستاره ها از چه قدری کمتر باشد،در قسمت 4 بکمک دکمه set range of minor planets می توانید اختفاهای پیش رو توسط یک سیارک خاص یا با drag کردن ماوس روی نام تعدادی از آنها ،تعدادی مشخص از آنها را انتخاب کنید.
نتیجه کار نرم افزار در فایلی که در قسمت 5 ودر فایلی با نام /occult/Generated files/…..مشخص شده ثبت می شود،البته بکمک دکمه set output file می توانید خودتان نامی انتخاب نمایید. اینک دکمه search را فشار دهید از این به بعد کامپیوتر به انجام عملیات می پردازد( والبته هر جا خواستید می توانید عملیات را متوقف کنید)بعد از اتمام کار برای مشاهده نتیجه این صفحه را کوچک کرده وبه صفحه اصلی asteroids predictionبرگردید.اینک دکمه
event plot را فشار دهید ودر پنجره جدید روی نام فایلی که در قسمت 5 سیستم اعلام نموده یا خود انتخاب کرده اید کلیک وopen کنید.در پنجره جدید نتایج پیش بینی بصورت گرافیکی برای منطقه مورد نظر شما نمایش داده می شود.توصیه می شود جهت اطمینان وکسب اطلاعات دقیقتر به اولین سایت اینترنتی که در بالا از آن نامبرده شده مراجعه نمایید.در ردیف بالای صفحه دکمه های کوچکی وجود دارد که با آنها می توانید بین نتایج پیش بینی به جستجو بپردازید.
---- در دکمه رصد سیارکها(asteroid observation) می توان به مطالعه گزارشهای رصدی پیشین و انجام شده منجمان پرداخت.
-----در دکمه گرفتگی وعبور (eclipse and transit) می توان به پیش بینی گرفتگی خورشید وماه و پدیده عبور پرداخت.
-----در دکمه اطلاعات عددی (Ephemerides) می توان به اطلاعاتی درباره موقعیت مکانی دنباله دارها ،سیارات واقمار آنها،زمان طلوع وغروب سیارات ،ماه و خورشید، فاز ماه، تقویم و تاریخ ژولینی و.......دست یافت.
----در دکمه پیش بینی رخ دادهای مربوط به ماه(Lunar predictions) می توان به پیش بینی اختفا ستارگان توسط قرص ماه وحتی حالاتی که در آن لبه ماه با ستاره مماس می شود (grazing)دست یافت.
---- در دکمه رصدهای ماه(Lunar observation ) می توان به مشاهده نتایج رصد های انجام شده پیشین پرداخت.
---- دردکمه پیش بینی های اقمار(Satellite predictions)می توان به پیش بینی رخ دادن پدیده های مربوط به اقمار سیارات مشتری،زحل ، اورانوس و نپتون پرداخت.پدیده هایی مانند در سایه قرار گرفتن ،پوشیده شدن اقمار توسط قرص سیاره یا دیگر اقمار سیاره و......
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این نرم افزار به آدرس زیر مراجعه نمایید:
http://www.lunar-occultations.com/iota/occult4.htm
نرم افزار occult watcher
بکمک این نرم افزار در صورت دسترسی به اینترنت می توانید به پیش بینی رخ دادن پدیده اختفا در روزهای آینده بپردازید. برای دریافت نرم افزار occult watcher اینجا را کلیک نمایید.
اینک در صورتیکه ارتباط اینترنت شما برقرار باشد بکمک دکمه synchronise now آخرین اطلاعات اختفا سیارکی از شبکه جمع آوری شده سپس در وسط پنجره نرم افزار اطلاعاتی مانند قدر سیارک ،نام و قدر ستاره، مدت زمان اختفا ،زمان رخ داد پدیده و تعداد روزهای باقیمانده تا رخ دادن پدیده،پهنای سایه سیارک ومسافتی که برای مشاهده اختفا باید از منزل جابجا شوید و.......درج می شود.با انتخاب هر کدام از سطرهای نمایش داده شده در پنجره وسط با کمک کلیک چپ در پایین پنجره نرم افزار چند دکمه ظاهر می شود که با کلیک روی آنها ودر صورت اتصال به شبکه اینترنت می توانید به نقشه مسیر عبور سایه ودر واقع مکانهایی که پدیده قابل مشاهده است برای مثال بکمک نقشه گوگل ارث(در صورتیکه قبلا" در کامپیوتر نصب شده باشد)یا گوگل مپ دست بیابیدویا با ارجاع به سایت اختفا سیارکی(asteroidoccultation.com) اطلاعات دقیق به روز شده کسب کنید.همینطور اطلاعاتی از قبیل موقعیت ماه وخورشید در زمان رخ دادن پدیده در پایین پنجره به نمایش در خواهد آمد.
با کلیک راست روی هرکدام از سطرهای نتایج پیش بینی و سپس کلیک چپ روی گزینه های جدید می توان در صورت نصب نرم افزار C2A ودر صورتیکه در قسمت Add-in تعریف شده باشد در قسمت نقشه آسمان محل وقوع پدیده را در چارچوب نرم افزار C2A مشاهده نموده ویا با انتخاب دکمه گوگل اسکای نقشه ستاره ای محل رخ داد پدیده را در فضای گوگل (در صورتیکه نرم افزار گوگل در کامپیوتر نصب شده باشد)مشاهده نمایید.
در قسمت Add-in می توانید افزودنیهایی از نرم افزار های دیگر مانند نقشه آسمانc2a به نرم افزار اضافه نمایید.برای کسب اطلاعات بیشتر درباره استفاده نرم افزار occult watcher از نرم افزار c2a اینجا را کلیک نمایید.برای کسب اطلاعات بیشتر درباره سایر افزودنیها اینجا را کلیک نمایید(به زبان انگلیسی)
نرم افزار C2A(Computer Aided Astronomy)
این نرم افزار مجانی وقدرتمند دارای توانایی های زیادی است و علاوه بر امکانات نمایش دقیق آسمان در هرلحظه دلخواه، از آن بعنوان مکمل دو نرم افزار نامبرده قبلی در پیش بینی ومشاهده پدیده هایی مانند اختفاء یاد می شود.علاوه بر این احساس کامل شدن این نرم افزار با فایلهای افزودنی لذتی دارد که کار با نرم افزارهای آماده آسمانی مانند استاری نایت ندارد.البته برای آشنایی واستفاده کامل از این نرم افزار احتیاج به این دارید که چند روزی در میان دکمه وکلیدهای آن پرسه بزنید وبه کاوش بپردازید.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره نرم افزار اینجا و برای دریافت نرم افزار c2a اینجا راکلیک نمایید.(حجم 35 مگابایت) دقت کنید فایل داون لود شده بصورت ZIP شده است.ابتدا آنرا UNZIP کرده ودریک فایل دلخواه قرار دهید سپس از میان فایلهای UNZIP شده SETUP.EXE را اجرا نمایید.
در صورت دان لود آخرین ویرایش ،بطور اتوماتیک در برگیرنده فهرستهای ستاره ای مفیدی مانند فهرست ستارگان دوتایی واشنگتن(WDS) است البته می توان از طریق اینترنت فهرستهایی مانند تیکو-2 را به آن افزود.برای دان لود فهرست تیکو-2 روی کلمه Tycho-2 catalog در وسط این صفحه کلیک راست نموده وسپس روی دکمه save target as… کلیک کنید.(حجم حدود 150 مگابایت با فرمت زیپ)بعد از UNZIP کردن در یک فایل باید آدرس آنرا در قسمت tools/options/paths یا فشردن دکمهF7 کیبورد معرفی نمایید.این کار یعنی معرفی آدرس unzip شده با کمک دکمه F7 کیبورد برای هر فایل فهرستی داون لود شده دیگری نیز الزامی است.فایلهای افزودنی دیگر مانند فهرست ستارگان راهنما(Guide star catalog)با حجم 131 مگابایت یا کاتالوگ تصویری بی- تی(BT-Atlas images)با حجم حدود 620 مگابایت.گفتنی است فایلهای اطلاعاتی دیگری نیز وجود دارند مانند UCAC که البته حجم آنها بسیار زیاد در حد چندگیگابایت است.
با رهگیری مسیر زیر می توانید فهرستهای با ارزش بالایی را به محتویات نرم افزار اضافه نمایید.
ابتدا نام فهرست مورد نظر را از (اواسط ) این صفحه اینترنتی بیابید (با عنوان compiled catalogs).روی نام آن کلیک راست نمایید وسپس دکمه save target as…. را انتخاب نمایید.آنرا در یک فایل مشخص در صفحه دسک تاپ مثلا" با نام sky ذخیره کنید.فرمت بیشتر این فایل ها .ccc می باشد.فایلهایی هم که به دلیل حجم زیاد به شکل زیپ شده هستند بعد از باز شدن با فرمت .ccc باید در همین فایل sky ذخیره شوند.
اینک نرم افزار اصلی c2a را اجرا نموده ومسیر زیر را دنبال کنید.
File/user catalog/add/ حالا در پنجره جدید فایل sky را باز کنید.در پایین پنجره ویندور Files of type را به *.ccc تغییر داده و سپس دکمه open وحالا در پنجره user catalogues دکمه OK با این کار عملا" این فهرست به محتویات نرم افزار اضافه می گردد.جهت دیدن واستفاده از این فهرست کافی است در پنجره User catalog با تیک زدن مقابل نام فهرست مورد نظر دکمه ok را فشار دهیداجرامی که به این روش به تصویر اضافه می شوند با حرف انگلیسی U به عنوان حرف اول Userنشان داده می شوند.برای کنار گذاشتن فهرست نیز کافی است تیک مربوطه را برداشته وok کنید.با اضافه شدن فایلهای جدید به فایل sky برای افزودن فایل مورد نظر روی نام آن کلیک کرده وسپس open می کنید.نام ثبت شده فایلها با توجه به نام فهرست در صفحه اینترنتی اصلی می باشد.برای نمونه فهرست 4th Uhuru با نام 4U.ccc یا فهرست خوشه های کهکشانی آبل با نام Abell.ccc
در ادامه نام تعدادی از فهرستهای با قابلیت اضافه نمودن به نرم افزار آورده شده است.
فهرست 4th Uhuru(فهرستی از حدود 339 چشمه اشعه ایکس) – خوشه های کهکشانی آبل--- اطلس آرپ از کهکشانهای ویژه---- فهرست بونر دارمسترانگ(BD)---فهرست کهکشانهای تخت----- فهرست اصلی پنجم--- فهرست عمومی ستارگان متغییر ----- فهرست خوشه های کهکشانی هیکسون----فهرست ستارگان با سرعت زیاد---- فهرست ستارگان دوتایی واشنگتن و چندین فهرست جالب دیگر.
برای کسب اطلاعاتی درباره فهرستهای ستاره ای به زبان انگلیسی به آدرس زیر مراجعه نمایید:
http://heasarc.gsfc.nasa.gov/W3Browse/star-catalog/
بکمک دکمه tools اطلاعات بسیار باارزشی از مکان سیارات ،سیارکها،ماه ،دنباله دارها وچگونگی حرکت آنها در بازه های زمانی مختلف قابل دستیابی است.
برای به روز کردن عناصر مداری سیارک ودنباله دارها مسیر زیر را دنبال کنید
Tools/asteroids and comets/auto import/import
بکمک دکمه Images در صورت برقرار بودن ارتباط اینترنت می توان به تصاویر واقعی از میدان دید به کمک نقشه برداری های پروژه DSS(Digital Sky Survay) دست یابید.بکمک دکمه Telescopes نیز می توان به گزینه های کنترل کننده تلسکوپ دست بیابید.
خبری درباره رصد وگزارش اختفاهای سیارکی از سایت مجله نجوم
اکثر رصدگران با پدیده "اختفا" آشنایی دارند... این پدیده بیشتر بصورت اختفا یک سیاره، ستاره یا اجرام غیرستاره ای توسط کره ماه دیده می شود، ماه در طی حرکت انتقالی خود به دور زمین، در زمینه ستارگان حرکت می کند، و در طی این حرکت در مواقعی از مقابل جرمی عبور می کند و باعث می شود، که جرم برای لحظاتی از چشم رصدگر ناپدید شود. در مواردی اختفا توسط سیارات صورت می گیرد، که اطلاعات با ارزشی را در مورد جو سیاره و وضعیت حلقه های آن فراهم می کند، اما این نوع اختفاها به دلیل اندازه ظاهری کم سیارات و تعداد اندک آنها، نادر هستند. گروهی دیگر از اختفاها بسیار جالب تر از بقیه هستند، در این نوع، سیارکی کوچک از مقابل ستاره ای در زمینه آسمان عبور می کند، که باعث تغییر در نور ستاره یا خاموشی ستاره می شود. سیارک ها به علت فراوانی اختفاهای های بسیاری را ایجاد می کنند(هر شب بیش از صد اختفا!) ولی اکثرشان به دلیل نامحسوس بودن تغییر نور ستاره و همچنین مدت زمان اندک اختفا ثبت نمی شوند.
ترسیم نقشه توپوگرافی سیارک از اطلاعاتی است، که از ارسال داده های رصدی رصدگران آماتور بدست می آید.
برای اختفاهای سیارکی نیز همچون خورشید گرفتگی ها، مسیر سایه سیارک محاسبه می شود، که در طول این مسیر بسته به اندازه، فاصله و سرعت حرکت سیارک در مدار خود اختفا چند ثانیه تا حداکثر یک دقیقه طول می کشد.